قانون تعرفه گمرکی در صادرات و واردات

دولت در راستای سیاست‌های تجارت خارجی و حفاظت از تولید و صنایع داخلی مجموعه‌ای از قوانین و مقررات ورود و خروج کالا را تنظیم می‌کند. بر اساس این قوانین تمام کالاهای صادراتی و وارداتی مشمول تعرفه و عوارض گمرکی مشخصی می‌شوند.قانون تعرفه گمرکی، مقدار تعرفه هر کالا را طبق کد شناسایی کالا(HS Code)، ارزش کالا و کشور مبدا و مقصد تعیین می‌کند.

تعرفه گمرکی چیست؟

تعرفه گمرکی یک سیستم مالیاتی یا لیستی از حقوق و عوارض ورود و خروج کالا است که دولت به عنوان ابزاری در بازرگانی خارجی با اهدافی همچون کنترل تجارت بین المللی، حمایت از تولیدات داخلی و کسب درآمد برای دولت به‌کار می‌گیرد. بر اساس ماده یک قانون تعرفه گمرکی در قانون تجارت ایران، از تمام کالاهای واردات قطعی کشور، حقوق ورودی طبق جدول تعرفه در ماده 7 دریافت می‌شود. قانون تعرفه گمرکی بر اساس کد شناسایی کالا (HSکد)، ارزش کالا و کشور مبدا و مقصد غالبا به دو صورت تعیین می‌شود.

تعرفه‌ خاص (تعرفه گمرکی)

تعرفه گمرکی براساس درصدی از ارزش کالا تعیین و پرداخت می‌شود که برای کالاهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد. مثلا اگر ارزش کالایی 100 دلار باشد طبق تعرفه خاص، 10 دلار بعنوان تعرفه گمرکی پرداخت می‌شود.

تعرفه اختصاصی (عوارض گمرکی)

تعیین مبلغ ثابتی برای هر واحد کالا بر اساس وزن یا حجم آن.به عنوان مثال 10 دلار برای هر کیلو گرم کالا نشان می دهد که برای واردات 10 کیلوگرم کالا باید 100 دلار به عنوان عوارض گمرک پرداخت شود.

قانون و مقررات تعرفه گمرکی

قانون تعرفه گمرکی ابزاری برای دستیابی به اهداف مختلفی مثل حمایت از تولید کننده داخلی، درآمد زایی برای دولت، کنترل تجارت بین المللی و غیره می باشد.
این قانون تعرفه ممکن است برای هر کشوری متفاوت وضع شود. اما در کل تعرفه گمرکی شامل موارد زیر می‌باشد:

• مشخص کردن تعرفه گمرکی بر طبق کد تعرفه کالا (HS Code)

در تجارت بین‌المللی کالاها براساس کد تعرفه طبقه‌بندی می‌شوند و بعد از شناسایی HS Code، مقدار تعرفه گمرکی کالا تعیین می‌شود.

• ایجاد محدودیت‌های صادرات و واردات

قانون تعرفه گمرکی با تعیین تعرفه‌ای بالا برای کالای وارداتی، و محدودیت واردات، از تولید کننده داخلی حمایت می کند. همچنین با افزایش قیمت برای مصرف کننده خارجی و کاهش تقاضا، صادرات را محدود می کند.

• تعیین مقررات مالی، پرداخت گمرکی و ارزش افزوده (VAT)

تعرفه گمرکی وضع شده می‌تواند تاثیرقابل توجهی بر مقررات مالی، پرداخت‌های گمرکی و ارزش افزوده داشته باشد. مثلا تعرفه گمرکی بالا، افزایش درآمد دولت از طریق مالیات بر واردات را در پی دارد.

• قوانین مربوط به حقوق مالکیت فکری

حق مالکیت فکری مثل حق مولف، علائم تجاری یا حق ثبت اختراع تحت تاثیر قانون تعرفه گمرکی قرار می‌گیرد. مثلا تعرفه گمرکی بالا تقاضا برای خرید کالاهایی با حق مالکیت فکری را کاهش می‌دهد و یا قیمت برای مصرف کننده را بالا می‌برد.

• قانون و مقررات مربوط به قاچاق کالا

وضع تعرفه گمرکی پایین برای کالاهای پر تقاضا، انگیزه برای قاچاق این کالا را کاهش می‌دهد. همچنین قوانین گمرکی می تواند قاچاق کالاها را محدود و کنترل کند.

• مقررات بهداشتی و ایمنی کالای خاص

تعرفه گمرکی و مقررات بهداشتی و ایمنی دو مفهوم مرتبط با هم در تجارت بین الملل هستند. وضع تعرفه گمرکی بالا منجر به کاهش واردات این کالاها می شود که میتواند به سلامت و ایمنی انسان‌ها و محیط زیست آسیب رساند.

• شرایط بسته‌بندی و برچسپ‌گذاری کالا

قانون تعرفه گمرکی با وضع تعرفه بالا برای مواد غذایی فاقد دسته‌بندی مناسب یا داروهای فاقد برچسپ مشخصات، واردات این کالاها را کنترل و محدود می‌کند.

مزایا و هدف قانون تعرفه‌های گمرکی در صادارت و واردات کالا

تعرفه‌های گمرکی در تجارت بین الملل نقش فعال و تاثیرگذاری دارند و قانون تعرفه گمرکی در کشور تاثیر مستقیمی بر قدرتمندی یا ضعیف شدن تولیدات و صنایع داخلی دارد. وضع عوارض گمرکی بالا، تولید کنندگان داخلی را در رقابت با کالاهای وارداتی محافظت می‌کند و تعرفه‌های گمرکی پایین باعث ورود کالاهای وارداتی با قیمت پایین شده و مصرف کننده از مزیت قیمت پایین بهره می‌برد.
بطور‌کلی هدف از تعرفه‌های گمرکی موارد زیر است:

• افزایش درآمد دولت
• محافظت و حمایت از صنایع و تولید داخلی
• جلوگیری از ورود کالاهای آسیب‌ رسان به محیط زیست
• کنترل جریان ورود و خروج کالا به کشور
• تنظیم تجارت بین المللی
• تشویق به صادرات

انواع تعرفه گمرکی 

قانون تعرفه گمرکی در کشور سهم ارزی هر کالا در صادرات و واردات را تعیین می کند. دولت در جهت سیاست‌های تجاری و اقتصادی انواع تعرفه‌‌ها را برای ترخیص کالا از گمرک در نظر می گیرد. در زیر به انواع تعرفه های گمرکی بر اساس هدف، مقام وضع کننده، شکل و ماخذ محاسبه می‌پردازیم.

• تعرفه گمرکی از نظر هدف

این تعرفه به سه دسته (مالی، حمایتی و ارشادی) تقسیم می‌شود.

• هدف از تعرفه مالی تامین مخارج دولت می‌باشد.
• تعرفه حمایتی با هدف ایجاد یک شرایط رقابتی برای تولیدکننده داخلی در مقابل کالاهای وارداتی وضع می‌شود.
• تعرفه ارشادی تقاضای مصرف کننده از یک محصول را به محصولی دیگر هدایت می‌کند.

• انواع تعرفه گمرکی از نظر مقام وضع کننده

( تعرفه مستقل – تعرفه قراردادی)

• در تعرفه مستقل کشور ذینفع، حقوق و عوارض ورودی گمرکی را بر اساس منافع ملی خود تعیین و تنظیم می‌کند.
• تعرفه قراردادی بر مبنای قراردادهای دو یا چندجانبه برای مدت زمانی مشخص تعیین می‌شود.

• انواع تعرفه گمرکی از نظر شکل

( تعرفه گمرکی واحد – تعرفه گمرکی مرکب )

• در تعرفه واحد تمام کالاهای صادراتی و وارداتی یک ماخذ واحد و مشخص دارند. مثلا تعیین حقوق گمرکی 4 درصدی برای تمام کالاهای وارداتی
• تعرفه گمرکی مرکب انواع مختلف کالاهای وارداتی و صادراتی را طبقه‌بندی می‌کند و برای هر دسته و طبقه یک ماخذ تعیین می‌کند.

• تعرفه گمرکی از نظر منبع محاسبه

(سه دسته تعرفه ارزشی – ویژه یا مقداری – مرکب یا مختلط زیرمجموعه تعرفه گمرکی از نظر منبع محاسبه هستند)

• تعرفه ارزشی، حقوق گمرکی قابل پرداخت را، تابعی از ارزش کالای وارداتی می‌داند. شناخت و آگاهی از این نوع تعرفه گمرکی برای انجام تشریفات گمرکی ترخیص کالا ضروری است.
• تعرفه ویژه یا مقداری گمرکی تابعی از کمیت و مقدار محصول وارداتی است. این تعرفه از ضرب حقوق ورودی در مقدار کالا به دست می‌آید.
• تعرفه گمرکی مختلط، با ترکیبی از مقدار و ارزش کالای وارداتی تعیین می‌شود.

نحوه پرداخت تعرفه گمرکی در ایران

نحوه پرداخت تعرفه گمرکی در هر کشوری متفاوت است و توسط قانون گمرکی همان کشور تعیین می‌شود. در ایران واردکنندگان کالا می‌توانند تعرفه گمرکی را به روش‌های زیر پرداخت کنند:

• پرداخت نقدی در گمرک
• از طریق حواله بانکی
• پرداخت با کارت اعتباری

مهلت پرداخت تعرفه گمرکی

واردکنندگان کالا به محض ورود کشتی در اسکله یا فرود هواپیمای باربری در فرودگاه مجاز کشور، و قبل از خارج کردن بار از وسیله حامل کالا، باید در اولین مرکز گمرک مرزی تشریفات گمرکی تخلیه بار خود را انجام دهند. به واردکننده سه مهلت و زمان بندی برای پرداخت تعرفه گمرکی داده می شود

• مهلت اولیه

  15 روز کاری از زمان اظهار کالا به گمرک، مهلت اولیه پرداخت تعرفه گمرکی می‌باشد.

• مهلت تمدید

  واردکننده با ارائه درخواست کتبی به گمرک می تواند مهلت اولیه را تا 30 روز کاری تمدید کند.

• مهلت انقضا

  اگر واردکننده تعرفه گمرکی را تا زمان انقضای تاریخ اولیه و تاریخ تمدید پرداخت نکند، کالا در گمرک توقیف می‌شود.

مهلت پرداخت تعرفه گمرکی بر اساس نوع کالا

در ایران بر اساس دو نوع کالا مهلت پرداخت تعرفه گمرکی تعیین می‌شود:

1. کالاهای تجاری : مهلت پرداخت تعرفه گمرکی کالاهای تجاری از تاریخ اظهار کالا به گمرک 15 روز کاری می باشد.
2. کالاهای غیرتجاری : برای کالاهای غیر تجاری از زمان اظهار به گمرک، 30 روز فرصت پرداخت تعرفه گمرکی داده می‌شود.

نکته: اگر تاریخ اظهار کالا به گمرک در روز تعطیل رسمی باشد، اولین روز کاری پس از آن تاریخ، تاریخ اظهار کالا محسوب می‌شود.

عواقب عدم پرداخت تعرفه گمرکی

چنانچه واردکنندگان کالا، تعرفه گمرکی مشخص شده را به موقع پرداخت نکنند، کالاهای ورودی توقیف شده و مشمول جریمه‌های گمرکی می‌شوند.

چه کالاهایی مشمول تعرفه و عوارض گمرکی نمی‌شوند؟

در ایران کالاهای زیر مشمول پرداخت تعرفه و عوارض گمرکی نمیشوند و به کالاهای معاف از تعرفه یا معاف از عوارض گمرکی معروف هستند

• کالاهای مصرفی ضروری مثل دارو و مواد غذایی
• کالاهایی که تولید آنها بطور کامل یا عمدتا داخل کشور انجام می‌شود.
• کالاهای وارداتی برای مصارف دولتی
• کالاهای وارداتی برای مصارف سرمایه‌گذاری
• کالاهایی برای صادارت مجدد

براساس ماده یک حقوق و عوارض گمرکی ایران، كالاهایي كه از يك نقطه مرزي كشور وارد و از نقطه مرزي ديگر خارج ميگردد (‌كالاهاي ترانزيتي) و كالاهایی كه پس از ورود به كشور به خارج اعاده ‌ميشود يا در بندر يا لنگرگاه يا فرودگاه ايراني از يك كشتي به كشتي ديگر يا از يك هواپيما به هواپيماي ديگر انتقال داده ميشود (‌كالاي انتقالي) و‌همچنين كالاهایي كه از يك بندر يا نقطه مرزي كشور خارج و از بندر يا نقطه مرزي ديگر داخل ميشود (‌كالاي كاپوتاژي ) يا به عنوان واردات و‌ صادرات موقت، وارد و صادر ميگردد جزء واردات و صادرات كشور محسوب نبوده و از حقوق ورودي معاف ولی مشمول پرداخت عوارض بشرح‌ماده 7 ميباشد. ‌صادرات كشور از حقوق گمركي خروجي مطلقاً معاف ولي مشمول پرداخت عوارض مذكور در ماده 7 ميگردد.

کلام آخر
قانون تعرفه گمرکی یک لیست مالیاتی است که دولت برای کنترل صادارت و واردات کالاها، حمایت از تولیدکننده داخلی، کسب درآمد و غیره… تنظیم می‌کند.
نرم‌افزار بازرگانی خارجی پارسان با ویژگی‌های دسته‌بندی طرف‌حساب‌های داخلی و خارجی، مدیریت فرایند بازرسی، بیمه، ترخیص و تخلیه کالا و… تمام نیازهای حوزه تدارکات خارجی (صادرات و واردات) را پوشش می‌دهد.