دایرة المعارف بیمه باربری و حمل و نقل بین‌المللی
بیمه باربری در تمامی تجارت‌های داخلی و حمل و نقل بین‌المللی زیان ناشی از آسیب‌های وارده به کالاهای صادراتی و وارداتی را به حداقل کاهش می‌دهد و راهی مطمئن برای جبران خسارت در مبادلات کالا بین کشورها است.
با توجه به اهمیت بیمه نامه‌های باربری در حمل و نقل داخلی و بین المللی در این مقاله از مجموعه مقالات راهکار نرم‌افزاری پارسان به معرفی، انواع و شرایط بیمه باربری و وظایف بیمه‌گذار می‌پردازیم.
بیمه باربری چیست؟
به زبان ساده بیمه باربری یا بیمهنامه حمل و نقل، یک قرارداد بین شرکت های حمل و نقل و صاحب کالا با بیمه‌گر است که بیمه‌گر در ازای دریافت مبلغی، متعهد میشود در صورت وارد شدن خسارات احتمالی به اموال و افراد ثالث حین مبادلات تجاری و حمل و نقل کالا، تمامی یا بخشی از خسارت را جبران کند و به بیمه‌گذار بپردازد.
اصطلاحات عمومی بیمه
- بیمه‌گذار: (شخصی که صاحب کالا است و کالای خود را بیمه می‌کند)
- بیمه‌گر: (شخص یا شرکتی که مسئولیت جبران خسارت وارد شده به کالای بیمه‌گذار را متقبل میشود)
- مبلغ بیمه: (ارزش واقعی کالای مورد بیمه)
- خطرات بیمه‌ای: (مجموعه وقایعی که در صورت وقوع، بیمه‌گر ار موظف به جبران خسارت وارده می‌کند)
- خسارت : (کاهش ارزش کالا در صورت وقوع خطرات بیمه‌ای)
- اعلام خسارت : (اطلاع بیمه‌گذار به بیمه‌گر از وقوع خسارت)
اصطلاحات بیمه باربری
- بیمه باربری کامل : ( بیمه‌نامه‌ای که تمام خطرات احتمالی را پوشش می‌دهد)
- بیمه باربری با تعهد درصدی : (بیمه‌نامه‌ای که فقط بخشی از خطرات احتمالی را پوشش می‌دهد)
- بیمه باربری با ارزش واقعی : (در این بیمهنامه مبلغ بیمه بر اساس ارزش واقعی کالا تعیین میشود)
- بیمه باربری با ارزش توافقی : (مبلغ بیمه با توافق بیمه‌گر و بیمه‌گذار تعیین میشود)
- بیمه باربری با حق بیمه ثابت : ( بیمهنامه حق ثابت حق بیمه را براساس ارزش کالا و مدت بیمه تعیین می‌کند)
- بیمه باربری با حق بیمه متغیر : (در این بیمه نامه حق بیمه براساس ارزش کالا، مدت بیمه و عوامل دیگر تعیین میشود)
اصطلاحات حمل و نقل
- بارنامه : ( سندی که شامل اطلاعاتی نظیر، نام و نشانی صاحب کالا، نام و نشانی مقصد، نوع و مقدار کالا و هزینه حمل و نقل است. بارنامه حمل و نقل کالا را تایید می‌کند)
- حمل کننده : (شخصی که کالا را حمل می‌کند و به دیگری می‌دهد)
- حمل کننده قراردادی : (شخصی که قرارداد حمل و نقل را با صاحب کالا منعقد می‌کند)
- کارگزار حمل و نقل : (شخصی که به نمایندگی صاحب کالا قرارداد حمل و نقل را با حمل کننده قراردادی منعقد می‌کند)
- وسیله حمل و نقل : (وسیله‌ای که حمل کالا با آن صورت می‌گیرد. ازجمله: هواپیما، کشتی، کامیون)
اصطلاحات تخصصی بیمه باربری و حمل و نقل بین‌المللی
- زیان همگانی ( General Average ): (یکی از اصول و قوانین دریانوردی است که در آن ذینفعان سفر دریایی، از جمله مالک کشتی، صاحب محموله و بیمه گران در تمام خسارتی که برای نجات کشتی به محموله صادارتی یا وارداتی و کشتی وارد میشود سهیم هستند)
- بیمه اتکایی ( Reinsurance): ( یک قرارداد واگذاری است که به موجب آن شرکت بیمه بخشی از تعهدات بیمه‌ای خود را که مازاد بر ظرفیت مالی و فنی خود است نزد شرکت بیمه‌ای دیگر بیمه می‌کند)
- بارنامه (Bill of lading) : ( بارنامه به مثابه سند مالکیت، قرارداد حمل و دریافت کالا است و از طرف موسسه بیمه باربری و حمل ونقل صادر میشود. بارنامه شامل ریز مشخصات کالا، گیرنده و فرستنده است)
- مانیفست (Manifesto): ( فهرست محصولات یک کشتی یا قطار است که بیش از یک بارنامه دارند. در واقع فهرست کل کالا به همراه ریز بارنامه های یک محموله را مانیفست می‌گویند)
- ارزش مورد بیمه (Insured value): ( مجموع قیمت خرید کالا، هزینه حمل و عدم‌النفع را ارزش مورد بیمه می‌گویند. البته در صورتی که بین بیمه‌گذار و بیمه‌گر توافق خاص دیگری صورت نگرفته باشد)
- عدم‌النفع در بیمهنامه باربری (Non-profit in freight insurance policy) : ( در بیمه باربری ممکن است بیمه‌گذار 10 درصد از ارزش کالای خود ار به عنوان ارزش اضافی درنظر بگیرد. به موجب عدم النفع در باربری اگر محموله دچار خسارت شود، قبل از درخواست دوباره کالا و رسیدن آن به دست بیمه شده، ضرر مال جبران میشود)
- پارتیشمنت (Partial Shipment) : ( حمل کالای مورد بیمه به دفعات و طی چند مرحله از مبدا به مقصد درج شده در بیمهنامه را پارتیشمنت می‌گویند)
- ترانشیپمنت (TRANSHIPMENT) : ( درحمل و نقل‌های ترکیبی از وسایل نقلیه مختلف استفاده میشود و کالا از کشتی، هواپیما، قطار، کامیون، تریلر.. تخلیه و بارگیری مجدد میشود که به آن ترانشیپمنت می‌گویند و به دو صورت انتقال مستقیم و غیر مستقیم انجام میشود)
- FOB در بیمه باربری (FOB): ( در اصطلاح رایج باربری FOB به معنای تحویل روی عرشه است. شریط فوب بدین معنا است که فروشنده تمام هرینه‌های حمل کالا را تا محل حمل اصلی متقبل میشود و از آن به بعد تمامی هزینه‌های حمل، بیمه و تعرفه‌های وارداتی به عهده خریدار است.)
- کلوز بیمه باربری : ( شرایط و تعهدات بیمه‌گر و بیمه‌گذار در بیمه باربری را کلوز بیمه باربری می‌گویند. این کلوزها به سه دسته A,B,C تقسیم می‌شوند و توسط انجمن بیمه‌گران لندن تدوین شده‌اند)
- CPT در بیمهنامه باربری : ( مخفف اصطلاح Carriage Paid To است این اصطلاح بیشتر برای حمل بارهای زمینی استفاده میشود و به معنای پرداخت کرایه حمل تا مقصد مرکب است)
انواع بیمهنامه باربری
بیمه‌های باربری با توجه به نوع حمل و نقل، مسیر حمل و نقل و ارزش کالا به انواع مختلفی تقسیم میشود. در یک تقسیم‌بندی کلی بیمه باربری به دو دسته تقسیم میشود
-
بیمه باربری داخلی
این بیمهنامه باربری عموما برای حمل و انتقال کالا در داخل مرز کشور بکار می‌رود و حمل کالاهای زمینی، هوایی و دریایی را تحت پوشش قرار می‌دهد
-
بیمه باربری بین المللی
بیمهنامه باربری بین‌المللی حمل و انتقال کالا از یک کشور به کشور دیگر را پوشش می‌دهد براساس محدوده جغرافیایی( مبدا و مقصد)، پوشش و روش‌های حمل و نقل به دسته‌های مختلفی تقسیم میشود که در زیر به شرح هر دسته به تفصیل می‌پردازیم
انواع بیمهنامه باربری بین‌المللی براساس محدوده جغرافیایی
- بیمهنامه وارداتی
در حمل و نقل بین‌المللی بیمه‌نامه‌های ورداتی حدود 90% از پرتفوی کل بیمه‌های باربری را شامل می‌شوند. این بیمهنامه که مشمول کالاهای وارد شده به کشور است، کالاها را از خارج از کشور تا ورود به مرز ایران وسپس حمل به محل شرکت وارد کننده تحت بیمه قرار می‌دهد. و هر خسارتی به کالا، در طول مسیر که انواع حمل و نقل‌ها بین‌المللی را شامل میشود را جبران می‌کند. بیمه‌نامه‌های وارداتی یکی از مهمترین اسناد برای گشایش اعتبار نزد بانک‌های داخلی هستند و نرخ بیمه در این نوع بیمه نامه های باربری بر اساس شرایط حمل و نقل، آب و هوا، مسیرهای حمل و نقل و شرایط بسته‌بندی تعیین میشود و حق بیمه ثابتی برای همه کالاهای وارداتی تعیین نمی‌شود.
- بیمهنامه صادراتی
بیمهنامه صادراتی نقطه مقابل بیمه نامه وارداتی است و توسط بیمه‌گر صادر میشود و بیمه‌گذار صاحب کالا یا نماینده قانونی او است. بیمهنامه صادراتی تمام کالاهایی را که از مرزهای داخلی کشور به دیگر کشورها انتقال و صادر میشود را در طول حمل و نقل بین‌المللی از مبدا تا مقصد تحت پوشش بیمه قرار می‌دهد. این نوع بیمهنامه مانند بیمهنامه وارداتی حق بیمه ثابتی ندارد و بسته به شرایط آب و هوایی، بسته‌بندی و مسیرهای حمل و نقل متفاوت است.
- بیمهنامه ترانزیت
به بیمهنامه ترانزیت، باربری صادارتی- واداتی هم می‌گویند چونکه در ترانزیت بین‌المللی حمل و نقل کالا بصورت رفت وبرگشتی انجام میشود. بیمهنامه ترانزیت حمل محموله هایی را بین گمرک دو کشور دربرمی‌گیرد که ترانزیت بین‌الملل نامیده میشود و یا حمل و نقل کالا بین دو گمرک یک کشور را شامل میشود که ترانزیت داخلی نامیده میشود.
انواع بیمهنامه باربری براساس روش‌های حمل و نقل بین‌المللی
- بیمه حمل و نقل دریایی
حمل و نقل دریایی بواسطه کشتی یکی از انواع حمل و نقل‌های بین‌المللی است. در این نوع از حمل و نقل ممکن است حوادثی در طول مسیر به بدنه کشتی آسیب بزند و یا حمله دزدان دریایی و شرایط نامساعد آب و هوایی منجر به غرق شدن کشتی و از بین رفتن کالاها شود که حمل ونقل بین‌المللی دریایی برای جبران خسارت، بیمه‌های زیر را تعریف کرده است که در اینجا تیتروار ذکر میشود
- بیمهنامه از بین رفتن تمام کالاها
- بیمهنامه خسارت عام یا همگانی
- بیمهنامه خسارت مستقیم
- بیمه حمل و نقل زمینی
بیمه حمل و نقل زمینی که یکی از قدیمی‌ترین روش های حمل و نقل است شامل حمل و جابجایی کالاها در خشکی بوسیله تریلی و کامیون است. این بیمهنامه کالاها را در برابر بروز خطرات و حوادث احتمالی در طول مسیر بیمه می‌کند
- بیمه حمل و نقل هوایی
با ظهور هواپیماهای تجاری و باربری، حمل و نقل هوایی در کنار حمل و نقل دریایی و زمینی رونق گرفت. بیمه نامه هوایی که کالاهای در حال حمل با هواپیما را در برابر خطرات احتمالی تحت پوشش قرار می‌دهد ابتدا توسط گروه بیمه هوایی انگلیس (BIAG) بصورت بیمه‌نامه‌ای جامع که بیمه بدنه، بیمه مسافران، بیمه مسئولیت شخص ثالث را دربرمی‌گیر ارائه شد.
انواع بیمهنامه باربری بین‌المللی براساس پوشش‌ها
- بیمه Total Loss
این نوع بیمهنامه یک نوع بیمهنامه تشریفاتی گمرکی شناخته میشود و براساس این بیمهنامه چنانچه کلیه کالاها در طول مسیر حمل و نقل دریایی از بین روند، شرکت بیمه‌گر مسئولیت جبران خسارت به بیمه‌گذار را دارد. در این بیمهنامه تمامی کالاها باید بیمه شوند.
- بیمه با شرایط A
این نوع بیمه کاملترین بیمهنامه در حمل و نقل بین‌المللی هست و بیشترین حق بیمه را پوشش می‌دهد که در جدول زیر نشان داده شده است.
- بیمه با شرایط B
- بیمه با شرایط C
جدول پوشش خسارت بیمه از نوع A,B,C
| موارد خسارت | A | B | C |
| خسارت‌های عمدی | * | ||
| خسارت‌های ناشی از فرسودگی | * | ||
| بسته‌بندی نامناسب | * | ||
| انفجار هسته‌ای | * | ||
| خسارت‌های تاخیر | * | ||
| خسارت‌های ناشی از مشکل در کالاهای ثبت‌شده در بیمهنامه | * | ||
| ورشکستگی اجاره‌کننده، گرداننده یا مالک کشتی | * | ||
| زلزله، آتشفشان و صاعقه | * | * | |
| ورود آب به داخل کشتی یا انبار کالاها | * | * | |
| قلاب‌زدگی | * | * | |
| آب‌دیدگی | * | * | |
| دزدی و دلالی | * | * | |
| ریزش، شکست و خسارت ناشی از کالاهای دیگر | * | * | |
| افتادن کالا از روی عرشه کشتی به دریا | * | * | |
| از بین رفتن کلیه بسته‌‌ها در کشتی | * | * | |
| روغن‌زدگی | * | * | |
| آتش‌سوزی و انفجار | * | * | * |
| واژگونی، زمین‌گیر شدن یا غرق شدن کشتی | * | * | * |
| تصادف و برخورد کشی با هر جسم خارجی به جز آب | * | * | * |
| مسئولیت مشترک در تصادف | * | * | * |
| سبک کردن کشتی در شرایط بحرانی و به دریا انداختن کالاها | * | * | * |
| تخلیه اضطراری کشتی در بندری دیگر | * | * | * |
بیمهنامه باربری با شریط A,B,C شامل چه خسارت‌هایی نمی‌شود؟
بیمه باربری و حمل و نقل بین‌المللی تحت کلوزهایA,B,C به هیچ وجه خسارات زیر را دربرنمی‌گیرد:
- آسیب دیدن و ایجاد هزینه عمدی توسط بیمه‌گذار
- کسر شدن عادی وزن با حجم وفرسودگی عادی کالای مورد بیمه
- آسیب دیدند و تلف شدن بواسطه نامناسب بودن یا کافی نبودن بسته‌بندی کالای مورد بیمه
- ازبین رفتن یا آسیب دیدن به علت عیب ذاتی یا ماهیت کالای مورد بیمه
- تلف شدن و آسیب دیدن و ایجاد هزینه به علت تاخیر، حتی اگر تاخیر ناشی از خطرات بیمه شده باشد
- ازبین رفتن و ایجاد هزینه به علت ورشکستگی مالکان، مدیران، اجاره کنندگان کشتی به‌وجود آمده باشد
- آسیب و ایجاد هزینه ناشی از کاربرد هر نوع سلاح هسته‌ای یا نیرو و ماده رادیو اکتیو
- نامناسب بودن و عدم قابلیت دریانوری کشتی یا شناور برای حمل ایمن کالا
- جنگ، جنگ داخلی، انقلاب و زد وخوردهای ناشی از آن
- توقیف، ضبط، مصادره، تصرف یا اثرات ناشی از این امور
- اعتصاب، تعطیلی محل کار، آشوبها و اغتشاشات داخلی و درگیری‌های کارگری
- هرنوع عمل تروریستی
اسناد و مدارک لازم برای درخواست خسارت
بیمه‌گذار یا نماینده قانونی وی باید در اسرع وقت مدارک لازم برای دریافت خسارات وارده را به بیمه‌گر ارائه حمدهند که شامل موارد زیر میشود:
- اصل بیمهنامه یا گواهی آن
- اصل فاکتور کالا با مشخصات کامل و بسته‌بندی
- نسخه‌های اصلی بارنامه‌های دریایی یا دیگر بارنامه‌ها
- صورت ریز بسته‌بندی
- گواهی مبدا
- گواهی بازرسی کالا در مبدا
- صورت وضعیت کالا موقع تحویل گرفتن
- صورت وضعیت میزان وزن کالا در آخرین مقصد درج شده در بیمهنامه
- جواز یا برگ سبز گمرکی و صورتجلسه کشف اختلاف در صورت صدور
- گواهی مبدا
- گواهی عدم تحویل یا کسر تخلیه (در صورت کسری کالا)
- گزارش بازدید خسارت. این گزارش توسط بیمه‌گر یا یکی از موسسات مجازی که توسط بیمه مرکزی ایران معرفی شده است تهیه میشود
- گزارش بازدید نماینده لویدز در صورتی که خسارت خارج از کشور واقع شده باشد
وظایف بیمه‌گذار به‌هنگام بروز حادثه و خسارت
- پس از مفقود شدن هر بسته، بلافاصله از متصدیان حمل و نقل و مقامات بندر درخواست کتبی پرداخت خسارت کند.
- چنانچه خسارت مشهود باشد، قبل از تحویل گرفتن مورد بیمه، از متصدیان حمل و نقل و مقامات بندر بصورت کتبی تقاضای بازدید نماید
- اگر نسبت به خسارت وارده به کالا مطمئن نباشد به هیچ وجه نباید رسید بی قید و شرط به متصدیان حمل ونقل و مقامات بندر بدهد.
- چنانچه به هنگام تحویل کالا زیان و آسیب وارده مشهود نباشد، بیمه‌گذار موظف است ظرف سه روز از تاریخ تحویل کالا و اطلاع از خسارت، مراتب را کتبا به متصدیان حمل و نقل اعلام کند.
- مقررات ادارات و گمرک بندر تخلیه را کامل و دقیق مطالعه و رعایت کند.
بیمه‌گذار چه اطلاعاتی را باید به بیمه‌گر بدهد؟
بیمه‌گذار موظف است تمام اطلاعات مربوط به حمل کالا را در اختیار بیمه‌گر قرار دهد که این اطلاعات شامل موارد زیر می‌شوند:
- اطلاعات هویتی
- مشخصات کالا
- تعدادت دفعات حمل کالا
- مشخصات وسیله حمل و نقل
- ارزش کالا در هر حمل
- تاریخ حرکت کالا
- بهای محموله بیمه شده قبل یا بلافاصله بعد از حمل
- حداکثر ارزش کالا قبل از ورود وسیله حمل به مقصد
- اطلاعات مربوط به خسارت
کلام آخر
در بازرگانی خارجی و بین‌المللی به واسطه مسیرهای طولانی حمل و استفاده از انواع روش‌هی حمل و نقل، همیشه ریسک آسیب به کالا و محموله‌های تجاری وجود دارد. بازرگانان و تجار به کمک بیمهنامه باربری و بیمه کردن کالای خود، سعی در به حداقل رساندن ریسک و زیان ناشی از حمل کالا و ترخیص کالا در مسیر مبادلات خارجی را دارند