FOB چیست؟

قاعده FOB که به معنای تحویل بر روی عرشه کشتی است یکی از قوانین اینکوترمز است که وظایف خریدار و فروشنده را در حمل و نقل بین‌‎المللی مشخص می‌کند. به موجب قاعده FOB، فروشنده وظیفه حمل کالا تا روی عرشه کشتی تعیین شده را برعهده دارد و پس از آن ریسک‌ها و هزینه‌های حمل کالا از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود و پس از رسیدن بار به بندر مقصد خریدار شخصا یا به کمک یک شرکت بازرگانی فعال در حوزه صادرات و واردات می‌تواند محموله وارداتی خود را از گمرک ترخیص کند.
FOB یکی از اصطلاحات بازرگانی خارجی در قوانین اینکوترمز است و در این مقاله بطور مفصل به معنی FOB و حمل کالا به روش فوب می‌‌پردازیم.

حمل به روش فوب (FOB) چیست؟ FOB مخفف چیست؟

در جواب اینکه فوب چیست؟ همانطور که در بالا اشاره شد قاعده FOB در حمل ونقل بین‌المللی به معنای تحویل بار بر روی عرشه کشتی است. فروشنده بر مبنای روش فوب، هزینه و مسئولیت حمل بار تا کشتی در بندر مبدا را به عهده دارد و هنگامی که محموله از عرشه کشتی عبور کرد تمامی مسئولیت‌ و هزینه‌های حمل کالا تا رسیدن به مقصد به خریدار منتقل می‌شود. FOB مخفف Free on Board است یک اصطلاح بازرگانی از قوانین اینکوترمز(مجموعه مقررات تجاری بین‌المللی است که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی تعریف شده است) است.
فوب که در اصطلاح به معنای تحویل بر روی عرشه کشتی است یکی از فرآیندهای خاص حمل و نقل بین‌المللی کالا است و براساس قوانین اینکوترمز فروشنده مسئولیت و هزینه حمل کالا تا محل تعیین شده را دارد و پس از آن تمام هزینه‌ها و تعهدات به خریدار منتقل خواهد شد.
همانطور که از اصطلاح fob فهمیده می‌شود، این روش برای حمل و نقل دریایی در تجارت بین المللی و حمل کانتینری استفاده می‌شود.

فوب مبدا چیست؟

فوب مبدا (FOB Shipping Point) به این معنا است که وقتی محموله از انبار فروشنده خارج شد، مالکیت بار به خریدار منتقل می‌شود. و خریدار به عنوان مالک کالا باید تمام هزینه‌های حمل و بیمه کالا تا مقصد را بپردازد.

نکته: خریدار برای عمل ورادات و صادرات در تجارت بین‌المللی ملزم به داشتن کارت بازرگانی است.

FOB مقصد چیست؟

قاعده FOB در مقصد (Free on Board Destination) به این معنا است که تا زمانی که فروشنده کالا را به خریدار در محل تعیین شده تحویل دهد مالک کالا است و مسئولیت حمل و نقل بر عهده خریدار است.

بررسی تعهدات و مسئولیت‌های خریدار و فروشنده در معاملات FOB

بر اساس تقسیم تعهدات و وظایف خریدار و فروشنده در حمل فوب، وظیفه ترخیص کالا بر عهده خریدار است و فروشنده وظیفه پرداخت هزینه‌های بارگیری، حمل کالا تا نزدیک‌ترین بندر، تخلیه و سایر تشریفات گمرکی در نزدیک‌ترین بندر را برعهده دارد.
در جدول زیر به اختصار مسئولیت‌ها و تعهدات خریدار و فروشند ه در حمل FOB را آورده‌ایم.

حالت‌های حمل در قاعده FOB

• FOB Origin, Freight Prepaid : فروشنده تمام هزینه را پرداخت می‌کند و خریدار هزینه بیمه را متقبل می‌شود
• FOB Origin, Freight Collect : خریدار تمام هزینه‌های حمل و نقل و بیمه را از مبد تا مقصد پرداخت می‌کند
• FOB Origin, Freight Prepaid, & Charged Back : در این حالت فروشنده هیگونه هزینه ای را پرداخت نمی‌کند و هزینه حمل را به فاکتور فروش اضافه می‌کند. خریدار موظف است تمام هزینه‌های حمل و هزینه بیمه از مبدا تا مقصد را یکجا و کامل پرداخت کند
• FOB Destination, Freight Prepaid : در اینجا فروشنده تمام هزینه‌های حمل و بیمه کالا را به عهده دارد و خریدار هیچ هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند
• FOB Destination, Freight Collect : هزینه بیمه و مسئولیت امنیت بار به عهده فروشنده است و هزینه حمل و نقل به عهده خریدار است که در زمان تحویل کالا پرداخت می‌کند
• FOB Destination, Freight Collect, and Allowed : طبق این شرایط فروشنده مسئول امنیت و سلامت کالا تا رسیدن به مقصد است و هزینه حمل ونقل بر عهده خریدار است که خود خریدار این هزینه را به فاکتور اضافه می‌کند.

مزایا و معایب استفاده از روش حمل و نقل fob در صادرات و واردات

حمل به روش فوب شامل چه هزینه‌هایی می‌شود؟

مقایسه روش حمل و نقل FOB با سایر روش‌های حمل و نقل بین‌المللی

بر مبنای قوانین اینکوترمز مسئولیت‌های خریدار و فروشنده در روش‌های حمل و نقل مختلف متفاوت خواهد بود که در زیر به تفاوت حمل به روش اف او بی (FOB) – سیف (CIF) – اف ای سی (FAC) می‌پردازیم.

• تفاوت حمل به روش FOB و حمل به روش CIF چیست؟

در حمل به روش CIF فروشنده مسئولیت تمامی هزینه‌ها حمل و نقل دریایی و انتقال بار به نزدیک‌‍ترین بندر و باز زدن آن‌ها به کشتی و ارسال به بندر انتخابی خریدار را دارد اما در حمل به روش FOB فروشنده مسئولیت انتقال بار از انبار تا نزدیک ترین بندر برای بار زدن را دارد و از آن به بعد تمام مسئولیت‌ها به خریدار منتقل خواهد شد.

• تفاوت حمل به روش FOB و حمل به روش FAC چیست؟

روش فوب تنها برای حمل و نقل دریایی استفاده می‌شود و روش FAC برای انواع حمل و نقل‌های دریایی، هوایی و زمینی به کار می‌رود.

در روش FOB فروشنده کالا را تا نزدیک‌ترین بندر انتقال می‌دهد و نمی‌تواند بر روی کشتی بارگیری کند اما در حمل به روش FAC فروشنده با توافق خریدار می‌تواند کالا را به محل توافق شده ارسال کند.

در روش FOB مسئولیت و رسیک خریدار نسبت به فروشنده کمتر است و در روش FAC خریدار ریسک و کنترل بیشتری بر روی بار دارد.

 راهنمای گام به گام برای انجام معاملات FOB

در فرآیند حمل و نقل به روش FOB مانند دیگر روش‌های حمل در قوانین اینکوترمز، مسئولیت‌ها بین خریدار و فروشنده تقسیم می‌شود و در هر مرحله بارگیری کالا از انبار تا تخلیه در کشتی و ارسال و ترخیص در بندر مقصد، فروشنده و خریدار مسئولیت‌های و رسیک‌هایی را متقبل می‌شوند.
فرآیند حمل به روش فوب در معاملات تجاری بین‌المللی را میتوان به هفت مرحله تقسیم کرد که در زیر اشاره خواهیم کرد:

• بارگیری محموله در محل تولید

مسئولیت بسته‌بندی، نشانه‌گذاری، بارگیری کالا از محل تولید یا انبار برعهده فروشنده است.

• حمل محلی (داخلی) تا بندر مبدا

پس از آماده‌سازی بار برای حمل و نقل، کالاها باید به بندر مبدا منتقل شوند که مسئولیت انتقال تا بندر محلی(بندر مبدا) و تمام هزینه‌های حمل داخلی برعهده فروشنده است.

• آماده‌سازی مدارک حمل و نقل

فروشنده وظیفه دارد تمام مدارک مورد نیاز برای حمل فوب کالا را تهیه و ارائه دهد. این مدارک شامل بارنامه، فاکتورهای حمل و نقل و دیگر مدارک حمل کالا تا مقصد می‌شود.

• تحویل به خطوط حمل و نقل دریایی

فروشنده در بندر مبدا، محموله را به خطوط حمل و نقل دریایی تحویل می‌دهد و هزینه بارگیری بر روی کشتی را متقبل خواهد شد.

• حمل دریایی بار

پس از اینکه کالاها درکشتی بارگیری شدند، مسئولیت فروشنده در حمل به روش اف او بی به اتمام می‌رسد و کالاها بوسیله کشتی و حمل دریایی به بندر مقصد حمل می‌شوند که هزینه حمل و نقل دریایی بار برعهده خریدار است.

• پیگیری مسیر

گاها نیاز است فروشنده پیگیر وضعیت ارسال بار و اطمینان از اینکه کالاها به مقصد نهایی خواهد رسید باشد و به خریدار گزارش و اطلاع دهد.

• تحویل و تخلیه در بندر مقصد

مسئولیت و هزینه تحویل، تخلیه و ترخیص کالا از گمرک در بندر مقصد برعهده خریدار است. و تمام هزینه‌های حمل و نقل داخلی را خریدار پرداخت خواهد کرد.

نکات کلیدی برای انتخاب روش حمل و نقل FOB مناسب

1. زمان و مکان دقیق تحویل کالا را در روش فوب مشخص کنید
2. ریسک‌ها و خطرات مسیر را شناسایی کنید
3. از بیمه بارگیری (Loading Insurance) برای جلوگیری از سرقت در هنگام بارگیری در مبدا استفاده کنید.
4. در مسیر حمل دریای از بیمه حمل و نقل دریایی (Marine Insurance) استفاده کنید
5. در قرارداد فروش مسئولیت خرید بیمه را مشخص کنید
6. از کیفیت محصول و تطابق با نمونه ارسالی مطمئن شوید
7. از قوانین کشور مبدا یا فرستنده آگاه شوید

تاثیر روش حمل و نقل FOB بر قیمت نهایی کالا

در حمل و نقل به روش فوب دو دسته عوامل زیر برقیمت‌گذاری و قیمت نهایی کالا تاثیر گذار است

•  هزینه‌ها

هزینه‌های حمل و نقل در قاعده FOB شامل 5 هزینه زیر است:

1. هزینه‌های حمل و نقل ( بیمه کالا، کرایه حمل و دیگر هزینه‌های حمل کالا از بندر مبدا تا بندر مقصد)
2. هزینه‌های بارگیری و تخلیه ( هزینه بارگیری کالا در بندر مبدا و تخلیه کالا در بندر مقصد)
3. هزینه‌های صادرات ( هزینه‌های بازرسی کالا، حقوق و عوارض گمرکی و سایر هزینه‌های مربوط به صادرات کالا)
4. هزینه‌های بسته‌بندی ( هزینه‌های بسته‌بندی مناسب کالا برای بارگیری و حمل)
5. هزینه‌های انبارداری( هزینه‌های انبارداری در بندر مقصد)

• دیگر عوامل

از دیگر عوامل موثر بر قیمت نهایی کالا در حمل FOB می توان به نوع و کیفیت کالا، شرایط بازار و رقبا، توافقات بین خریدار و فروشنده اشاره کرد.

کلام آخر
قاعده FOB اصطلاحا به معنای تحویل بر روی عرشه کشتی است و یکی از روش‌های رایج حمل بار در حمل و نقل‌های دریایی است. مطابق با قوانین بین‌المللی اینکوترمز، در حمل بار به روش فوب FOB، فروشنده مسئولیت حمل کالا از انبار تا بر روی عرشه کشتی را دارد و پس از آن ریسک حمل کالا به خریدار منتقل می‌شود.