مرخصی استحقاقی چیست؟ + میزان و نحوه محاسبه

مرخصی به عنوان یک حق قانونی که وزارت کار و قانون کار برای کارگران در نظر گرفته است همواره یکی از دغدغه‌ها و چالش‌های بین کارفرما و کارمندان بوده است.
قانون کار انواع مرخصی را برای کارگران پیش‌بینی کرده است که در طول خدمت خود در بنگاه‌های اقتصادی کوچک و بزرگ به اقتضای شرایط می‌توانند استفاده کنند.
مرخصی استحقاقی، مرخصی استعلاجی، مرخصی ساعتی، مرخصی بارداری، مرخصی ازدواج و مرخصی بدون حقوق انواع مرخصی تعریف شده از سوی قانون کار است که در این مقاله قصد داریم بطور مفصل به تعریف مرخصی استحقاقی چیست، چگونگی محاسبه مرخصی استحقاقی و تعداد روز در ماه و سال مرخصی استحقاقی بپردازیم.
قبلا از پرداختن به موضوع مرخصی استحقاقی ابتدا با تعریف کلی از مرخصی و چیستی آن آشنا خواهیم شد.

مرخصی چیست؟

مرخصی یک حق قانونی است و به مدت زمانی (از چند ساعت تا چند روز) اطلاق می‌شود که کارگر با توافق کارفرما در روزهای غیر تعطیل در محل کار خود حضور ندارد و در برخی موارد از حقوق قانونی برخوردار است.
طبق قانون کار ایران مرخصی حق بدیهی هر فرد است که بصورت ساعتی، روزانه و با حقوق یا بدون حقوق اعمال می‌شود.

انواع مرخصی

انواع مرخصی در قانون کار ایران شامل موارد زیر می‌شود:

1. مرخصی استحقاقی
2. مرخصی استعلاجی
3. مرخصی ساعتی
4. مرخصی ازدواج
5. مرخصی فوت اقوام درجه یک
6. مرخصی زایمان
7. مرخصی بدون حقوق

مرخصی استحقاقی چیست؟

مرخصی استحقاقی، مجموع مرخصی با حقوق سالانه کارمند است که بصورت 2.5 روز در ماه یا مرخصی سالانه 26 روز یا 30 روز در سال به کارمند یا کارگر از طرف کارفرما اعطا می‌شود.

استحقاقی یعنی چه؟ همانطور که از مفهوم واژه استحقاقی پیداست، نشان دهنده حق و حقوق قانونی است، مرخصی استحقاقی مجموعه مرخصی سالانه با حقوق کارمند است که در طول یکسال کاری از طرف کارفرما به کارگر اعطا می‌شود.
مطابق با قانون کار ایران، به ازای هرماه (30 روز کار) 2.5 روز مرخصی استحقاقی به کارگر تعلق می‌گیرد که در مجموع مرخصی سالانه 26 روز یا 30 روز در سال به کارگری که بدون غیبت کار کرده باشد تعلق می‌گیرد.

انواع مرخصی استحقاقی

مرخصی استحقاقی به دوشکل زیر درخواست می‌شود

• ساعتی

مرخصی ساعتی نوعی از مرخصی استحقاقی است که کارگر می‌تواند به مدت چند ساعت در روز درخواست مرخصی استحقاقی با حقوق داشته باشد. در نحوه محاسبه مرخصی ساعتی، اگر جمع مرخصی ساعتی به 8 ساعت برسد یک رو کامل در نظر گرفته می‌شود.

• روزانه

مرخصی روزانه یک حالت از درخواست مرخصی استحقاقی است که کارمند یک روز یا چند رو روز برای مرخصی با حقوق درخواست می‌کند.

مرخصی استحقاقی چگونه محاسبه می‌شود؟

مرخصی استحقاقی بصورت کارکرد ماهیانه محاسبه می‌شود روزهای تعطیل رسمی و جمعه کارکرد محسوب نمی‌شود.

• محاسبه میزان مرخصی استحقاقی در ماه

بر حسب 30 روز کار در ماه و بدون احتساب روزهای تعطیل و جمعه، میزان مرخصی استحقاقی در ماه 2.5 روز مرخصی با حقوق است.

• محاسبه میزان مرخصی استحقاقی در سال

با محاسبه 2.5 روز مرخصی استحقاقی درماه، در مجموع، مرخصی سالانه 26 روز یا 30 روز در سال بدون احتساب روزهای جمعه، با حقوق بصورت ساعتی یا روزانه به کارگر تعلق می‌گیرد.

• نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی مشاغل سخت و زیان آور

تعدا روزهای مرخصی استحقاقی ماهیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور مشغول هستند حدود 3 روز در ماه است.
طبق ماه 65 قانون کار میزان مرخصی استحقاقی سالانه کارگران مشغول در کارهای سخت و زیان آور به مدت 5 هفته در سال است و بهتر است که در دو نوبت و پایان هر 6 ماه کار دریافت شود.

جدول نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی 

شرایط و نحوه استفاده از مرخصی استحقاقی

هرچند مرخصی استحقاقی حق قانونی کارگر است ولی برای استفاده از این حق طبیعی رعایت نکات زیر الزامی است:

• قبل از استفاده از مرخصی استحقاقی کارگر یا کارمند باید درخواست استفاده از مرخصی استحقاقی خود را بصورت کتبی یا با ثبت در نرم‌ افزار حقوق و دستمزد به کارفرما ارائه دهد.
• کارفرما موظف است در چهارچوب قانون کار با درخواست مرخصی کارمند موافقت کند.
• کارمند می‌تواند مرخصی استحقاقی را بصورت یکجا یا به دفعات در طول سال استفاده کند.

 نحوه محاسبه 2.5 روز مرخصی استحقاقی استفاده نشده

مرخصی استحقاقی در طول یک سال 26 روز است که با توافق کارگر و کارفرما استفاده می‌شود و چنانچه در پایان یک سال کاری مرخصی استحقاقی استفاده نشده وجود داشته باشد با فرمول زیر محاسبه می‌شود که با فرمول محاسبه روزهای کاری و فرمول محاسبه اضافه کاری متفاوت است.
هر کارگر یا کارمند میزان مشخصی از مرخصی‌های استفاده نشده خود را می‌تواند برای سال بعد ذخیره کند و یا به ازای آن پول دریافت کند.

• 9 روز از روزهای استفاده نشده مرخصی استحقاقی در طول یکسال به سال بعد ذخیره می‌شود و حداکثر به میزان دو سال می‌توان مرخصی استحقاقی را ذخیره کرد.
• طبق ماده 66 قانون کار چنانچه کارگر از 26 روز مرخصی استحقاقی سالانه خود بیش از 9 روز را استفاده نکرده باشد، تنها 9 روز را می‌تواند به سال بعد ذخیره کند و مابقی طبق حقوق جاری همان سال محاسبه و پرداخت می‌شود.

حق و حقوق در مرخصی استحقاقی

•  آیا مرخصی استحقاقی با حقوق است؟ مرخصی استحقاقی حق قانونی کارمند است که در طول مرخصی استحقاقی حقوق کامل به کارگر یا کارمند تعلق می‌گیرد.
• طبق نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار و برحسب ماده 62 قانون کار روزهای جمعه و روزهای تعطیل رسمی کارگران با حقوق است.
• بر حسب ماده 63 قانون کار، کارگران علاوه بر تعطیلات رسمی کشور، روز 11 اردیبهشت که به عنوان روز کارگر نامیده شده است تعطیل با حقوق هستند و کارفرما نباید کارگر را وادار به کار کند.

جمع‌بندی

در قانون کار ایران انواع مرخصی به عنوان حق طبیعی کارگر تعریف شده است که به اقتضای شرایط و با توافق کارمند و کارفرما از آنها استفاده می‌شود.
مرخصی استحقاقی نوعی از مرخصی با حقوق است که کارگر در طول یک ماه به ازای 30 روز کار بدون احتساب روز جمعه می تواند 2.5 روز و در مجموع مرخصی سالانه 26 روز یا 30 روز را درخواست مرخصی استحقاقی با تمام حقوق و مزایا داشته باشد.