حسابداری صنعتی یکی از شاخه‌های مهم علم حسابداری است که با مدیریت هزینه‌ها سروکار دارد. برآورد هزینه تولید کالاها، کنترل بهای مواد اولیه و تعیین قیمت نهایی محصول از مهمترین کاربردهای حسابداری بهای تمام شده در سازمان است.
حسابداری صنعتی چیست؟
حسابداری صنعتی که به حسابداری بهای تمام شده شناخته می‌شود، جمع‌آوری داده‌های مربوط به هزینه و موجودی کالاها را برعهده دارد و با تجزیه و تحلیل، محاسبه و بررسی روش‌های تولید کالا با قیمت تمام شده پایین منجر به کنترل هزینه‌های تولید کالا و خدمات می‌شود.
این شاخه از حسابداری نوعی از حسابداری مدیریت است که با ارزیابی هزینه‌های متغیر و هزینه‌های ثابت در هر مرحله از تولید کالا، سعی دارد که کل هزینه تولید را کاهش دهد.
اهمیت حسابداری بهای تمام شده
حسابداری صنعتی برای مدیران اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا به کمک این حسابداری قادر خواهند بود که بهای نهایی تولید کالا را محاسبه کرده و بر هزینه‌های خود کنترل بیشتری داشته باشند. تحلیل هزینه‌ها در هر مرحله از خط تولید، گزارش‌گیری از سود و زیان هر محصول توسط حسابداری صنعتی در برنامه‌ریزی و اتخاذ استراتژی تولید هر محصول تاثیر مستقیم دارد.
در نهایت حسابداری صنعتی با ارائه گزارشات دقیق از عوامل هزینه، مدیران را در تصمیم‌گیری برای افزایش یا کاهش تولید و تعیین قیمت نهایی محصول یاری می‌دهد.
کاربرد حسابداری صنعتی
شاید در نگاه اولیه تصور شود که حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده مختص کارخانجات و تولیدی‌های بزرگ باشد اما از آن‌جهت که مبحث کنترل و برآورد هزینه‌ها در همه صنایع کوچک و بزرگ از اهیمت ویژه‌ای برخوردار است، از حسابداری صنعتی در تمامی موسسات، بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، عمده‌فروشی‌ها، شرکت‌های هواپیمایی، حمل و نقل، دانشگاه و بیمارستان‌ها می‌توان استفاده کرد. در زیر به مهمترین کاربردهای حسابداری صنعتی اشاره خواهیم کرد:
- قیمت‌گذاری : تصمیم در مورد قیمت نهایی محصول از مهمترین کاربردهای حسابداری صنعتی است. مدیران به کمک داده‌های حسابداری صنعتی قیمتی را برای محصول تعیین می‌کنند که تمام هزینه‌ها و سود نهایی را پوششش دهد.
- ارزیابی عملکرد : اطلاعات بدست آمده از حسابداری صنعتی منجر به ارزیابی عملکرد بخش‌های مختلف تولید شناسایی نقاط وقت و ضعف این بخش‌ها می‌انجامد.
- بهبود فرآیندها : حسابداری بهای تمام شده یا حسابداری صنعتی با تحلیل و شناسایی هزینه و عواملی که بر کاهش یا افزایش هزینه تولید موثر هستند، از هدر رفت منابع جلوگیری کرده و منجر به بهبود فرآنیدهای تولید خواهد شد.
انواع هزینه در حسابداری صنعتی
- هزینه مستقیم
هزینه‌هایی که مستقیم در ساخت محصول موثر هستند مانند هزینه دستمزد مستقیم کارکنان
- هزینه غیرمستقیم
این نوع هزینه‌ها مستقیما در تولید محصول نقشی ندارند ولی بصورت کلی بر ور ی کسب و کار موثر هستند نظیر هزینه‌های برق، آب، استهلاک ..
- هزینه ثابت
میزان و حجم تولید هیچ اثری بر هزینه ثابت در سازمان ندارد. هزینه اجاره بهاء، بیمه، استهلاک ساختمان..
- هزینه متغیر
هزینه متغیر متاثر از میزان وحجم تولید است. هرچقدر میزان تولید افزایش یا کاهش یابد، هزینه متغیر هم افزایش یا کاهش می‌یابد. هزینه‌هایی مثل هزینه برق، استهلاک ماشین‌آلات با افزایش حجم تولید، افزایش می‌یابند.
روش‌های هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی
حسابداری صنعتی عموما با هزینه و اعداد و ارقام سروکار دارد. هزینه‌یابی فرآیندی است که طی آن اطلاعات و ارقام مربوط به هزینه تولید یک کالا جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و تخصیص داده شده تا بهای تمام شده محصولات بدست آید. با توجه به نوع فعالیت هر صنعت هشت روش هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی شناسایی شده است:
- هزینه‌یابی جذبی (Absorption Costing)
در این مدل هزینه‌یابی تمام هزینه‌های سربار (هزینه‌های مستقیم یا غیر مستقیم ویا هزینه‌های ثابت یا متغیر) به محصولات تخصیص داده می‌شود. هزینه‌یابی جذبی بر مبنای جذب کامل هزینه‌ها استوار است.
ویژگی‌های هزینه‌یابی جذبی:
- همه هزینه‌های ثابت و سربار به محصول تخصیص داده می‌شود
- محاسبه دقیق بهای تمام شده محصول
- استفاده در گزارشات مالی برا یمطابقت با استاندارهای حسابداری
- هزینه‌یابی مستقیم یا متغیر (Direct/Variable Costing)
وقتی فقط هزینه‌های مستقیم و متغیر به محصولات و خدمات تخصیص داده شود از هزینه‌یابی مستقیم یا متغیر در حسابداری صنعتی استفاده شده است. در اینجا هزینه‌های ثابت به عنوان هزینه‌های دوره‌ای درنظر گرفته می‌شوند.
ویژگی‌های هزینه‌یابی مستقیم یا متغیر:
- تخصیص هزینه‌های ثابت به هزینه‌های دوره
- ایجاد امکان تحلیل نقاط سر به سر و تصمیم‌گیری در مورد تغییرات در تولید
- ارزیابی هزینه‌های کوتاه مدت سازمان
- هزینه‌یابی سفارش کار (Job Order Costing)
هزینه‌یابی سفارش کار برای صنایع و شرکت‌هایی مناسب است که کالا و خدمات را بر اساس سفارش‌های خاص تولید می‌کنند. در این نوع روش هزینه‌یابی، هزینه‌های مواد اولیه، دستمزد و سربار به هر سفارش و پروژه تخصیص داده می‌شود. صنایعی مثل مهندسی، تولید قطعات خاص و ساختمانی از روش هزینه‌یابی سفارش کار استفاده می‌کنند.
ویژگی‌های هزینه‌یابی سفارش کار:
- مناسب برای تولید محصولات سفارشی و محدود
- قابلیت ردیابی هزینه برای هر محصول
- تخصیص هزینه به هر سفارش
- هزینه‌یابی مرحله‌ای (Process Costing)
صنایع تولیدی که تولیدات انبوه و مستمر دارند از هزینه‌یابی مرحله‌ای استفاده می‌کنند به این صورت که هزینه‌ها به هر مرحله از تولید محصول اختصاص داده می‌شود و هزینه کلی واحد محصول بر اساس جمع هزینه‌های تمام مراحل تولید محاسبه می‌شود
ویژگی‌های هزینه‌یابی مرحله‌ای:
- مناسب برای تولیدات انبوه و مستمر
- تخصیص هزینه به هر مرحله از تولید
- مناسب برای صنایعی مانند نفت، سیمان، شیمیایی و فولاد
- هزینه‌یابی استاندارد (Standard Costing)
در هزینه‌یابی استاندارد، هزینه‌ها بر حسب استانداردهای از پیش تعریف شده تعیین می‌شوند و تفاوت بین هزینه‌های واقعی و استاندارد تجزیه و تحلیل می‌شود. هزینه‌یابی استاندارد به شناسایی و کنترل نوسانات هزینه‌ها کمک می‌کند.
ویژگی‌های هزینه‌یابی استاندارد:
- محاسبه تفاوت بین هزینه واقعی و هزینه استاندار
- کنترل هزینه‌ها و ارزیابی عملکرد
- مناسب برای شرکت‌های بزرگ با حجم تولید زیاد
- هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت (Activity-Based Costing)
هزینه‌ها بر حسب فعالیت‌هایی که برای تولید محصولات انجام می‌شود تخصیص داده می‌شوند. در روش هزینه‌یابی بر مبنی فعالیت، هزینه‌های غیرمستقیم دقیق‌تر توزیع می‌شوند.
ویژگی‌های هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت:
- متمرکز بر فرایندهای تولید
- تخصیص دقیق هزینه‌های سربار
- متناسب با شرکت‌هایی با هزینه‌های سربار پیچیده و متنوع
- هزینه‌یابی هدف (Target Costing)
در هزینه‌یابی هدف ابتدا قیمت فروش تعیین می‌شود سپس هزینه‌های مجاز برای تولید محصول مشخص خواهد شد. این نوع هزینه‌یابی با هدف تولید محصولاتی با هزینه پایین و کسب سود بالاتر طراحی شده است.
ویژگی‌های هزینه‌یابی هدف:
- مناسب برای صنایع رقابتی
- متمرکز بر کاهش هزینه
- تعیین قیمت فروش و سود هدف، سپس تولید محصول
- مناسب برای محصولات جدید و نوآورانه
- هزینه‌یابی عملکرد (Kaizen Costing)
هزینه‌یابی عملکرد بیشتر در تولیدات ناب استفاده می‌شود و با بهبود مداوم فرآیندها منجر به کاهش هزینه‌های تولید خواهد شد.
ویژگی‌های هزینه‌یابی عملکرد:
- متمرکز بر کاهش مستمر هزینه‌ها
- مناسب برای صنایعی با تولیدات مستمر و ناب
- بررسی هزینه‌های فعلی با هدف بهبود و کاهش هزینه
اطلاعات هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی برای مدیران در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و بهبود کارایی در تولید ضروری است.
ده مهارت لازم برای حسابدار صنعتی
شخصی که به عنوان حسابدار صنعتی در سازمان مشغول به کار است باید ترکیبی از مهارت‌های فنی، مدیریتی، ارتباطی و تحلیلی را داشته باشد تا بتواند هزینه‌های تولید وعملیات را کنترل کرده و با کاهش این هزینه‌ها بهره‌وری وکارایی را افزایش دهد.
در جدول زیر 10 مهارت مهم برای حسابدار صنعتی را نشان داده‌ایم:
| مهارت‌های فنی حسابداری |
1. حسابداری مالی 2. حسابداری مدیریتی 3. بهای تمام شده محصول 4. استانداردهای حسابداری |
| مهارت‌های هزینه‌یابی |
1. روش‌های هزینه‌یابی 2. تخصیص هزینه‌ها 3. تحلیل انحرافات |
| مهارت‌های تجزیه و تحلیل مالی |
1. تحلیل سودآوری 2. تحلیل هزینه – فایده 3. تحلیل نقاط سر به سر |
| مهارت‌های نرم افزاری |
1. نرم افزارهای حسابداری 2. Excel 3. برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) |
| مهارت‌های ارتباطی |
1. تهیه گزارشات مدیریتی 2. ارتباط موثر با بخش‌های تولید وعملیات |
| مهارت‌های بودجه‌بندی |
1. تهیه بودجه 2. پیش‌بینی مالی 3. کنترل بودجه |
| مهارت‌های مدیریت زمان |
1. ساماندهی وظایف 2. اولویت‌بندی |
| مهارت‌های حل مسئله |
1. تحلیل مشکلات هزینه 2. ارزیابی فرصت‌ها |
| آشنایی با فرایندهای تولید و عملیات |
1. آشنایی با زنجیره تامین 2. شناخت مواد و ماشین‌آلات |
| دقت و توجه به جزییات |
1. دقت بالا در تحلیل‌ها 2. توانایی کار با اعداد و محاسبات پییچده |
وظایف حسابداری صنعتی
حسابداری صنعتی یا حسابداری هزینه‌ها با هدف بهبود کارایی تولید، مدیریت منابع و کمک به اتخاذ تصمیمات استراتژیک وظایف مهم در سازمان دارد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد:
- محاسبه بهای تمام شده کالا یا خدمات
جمع‌آوری داده‌های مربوط به هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم (مواد اولیه، دستمزد کارکنان، هزینه‌های سربار) و در نهایت محاسبه بهای تمام شده کالا و خدمات از مهمترین وظایف حسابداری صنعتی است.
- کنترل و کاهش هزینه‌ها
شناسایی و تجزیه و تحلیل هزینه‌ها و اتخاذ روش‌هایی برای کاهش هزینه‌ها از دیگر وظایف حسابداری بهای تمام شده در سازمان است.
- تجزیه و تحلیل سودآوری محصول
بررسی و محاسبه هزینه تولید هر محصول و ارائه گزارشات تحلیلی در حسابداری صنعتی به مدیران در ارزیابی سودآوری هر محصول کمک می‌کند.
- پیش‌بینی هزینه‌ها و بودجه‌بندی
جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل هزینه تولید هر محصول و پیش‌بینی هزینه‌ها و بودجه مورد نیاز برای تولیدات در آینده.
انواع گزارشات در حسابداری بهای تمام شده
- گزارش خرید مواد اولیه
قیمت مواد اولیه در تولید محصولات تاثیر مستقیمی بر بهای تمام شده محصول دارد. در این گزارش باید میزان ونوع دقیق مواد اولیه قید شود.
- گزارش موجودی مواد اولیه
گزارش مربوط به میزان مواد اولیه موجود در انبار شرکت به مدیران در تصمیم‌گیری نسبت به موجودی برای سفارش‌های آتی کمک می‌کند.
- گزارش سربار تولید
این گزارش مربوط به مواد غیرمستقیم و میزان دستمزد در روند تولید است که در تصمیم‌گیری بهینه مدیران موثر است.
- گزارش هزینه دستمزد
گروهی از کارکنان در فرآیند تولید بصورت مستقیم نقش دارند که مشمول دریافت هزینه مستقیم می‌شوند و این هزینه بدی طی گزارشی به اطلاع مدیریت برسد.
- گزارش بهای تمام شده محصول
یکی از مهمترین گزارشات در حسابداری صنعتی، گزارش بهای تمام شده محصول است که میزان سودآوری شرکت را نشان می‌دهد. گزارش قیمت تمام شده محصول به مدیران در برنامه‌ریزی‌های استراتژیک برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری کمک می‌کند.
- گزارش ضایعات تولید
تولید محصولات همواره با تولید ضایعاتی همراه بوده است که باید طی گزارشی به اطلاع مدیریت رسانده شود. این گزارش در کاهش هزینه‌ها و خطای انسانی موثر است.
تفاوت حسابداری صنعتی با حسابداری مالی
علم حسابداری زیرشاخه‌های مختلفی نظیر حسابداری مدیریت، حسابداری پیمانکاری، حسابداری دولتی … دارد که هر کدام ویژگی‌ها و مفاهیم مختص به خود و متمایزی دارند.
تفاوت شاخه‌های حسابداری ناشی از کاربردها وا هداف متفاوت آنها است که هر کدام را مناسب هر صنعت کرده است. در اینجا بطور مختصر به تفاوت‌های حسابداری مالی با حسابداری صنعتی می‌پردازیم.
| ویژگی‌ها | حسابداری مالی | حسابداری صنعتی |
| محتوا | ارائه اطلاعات مالی به تصمیم‌گیرندگان | ارائه اطلاعات مروبط به مواد اولیه، نیروی کار و هزینه‌های سربار در تولید به مدیریت |
| مخاطبان گزارش | ارائه اطلاعات به تصمیم‌گیرندگان داخل یا خارج از سازمان | ارائه اطلاعات به افراد داخل سازمان |
| زمان ارائه گزارش | جزئیات اطلاعات و گزارش‌ها بعد از مدت زمان مشخص به مدیریت داده می‌شود | ارائه جزییات اطلاعات گزارش به مدیران داخل سازمان |
| قالب گزارش | دارای یک قالب استاندارد ارائه گزارش‌ها | استفاده از قالب‌های مختلف که توسط مدیریت تعیین شده است |
| زمان محاسبه هزینه‌ها | تاکید بر روی هزینه تمام شده در گذشته | تاکید بر روی قیمت و هزینه روز |
نرم افزار حسابداری
اگرچه داده‌های حسابداری و امور مالی با ابزارهایی مانند اکسل قابل ثبت، تحلیل و پیش‌بینی است اما امروزه برای فعالیت‌های پیچیده حسابداری در صنایع مختلف به نرم افرازهای حسابداری موجود در بازار نیاز است.
نرم افزار حسابداری صنعتی برای صنایع و کارخانجات تولیدی از اهمیت بالایی برخوردار هستند و بخش‌های مختلف مالی و حسابداری را پوشش خواهند داد.
حسابدار در سازمان با بخش‌های مختلفی مانند مدیریت دریافت و پرداخت، حساب‌های حقوق و دستمزد، مدیریت دارایی‌های ثابت، مشتریان و فروش، تامین‌کنندگان، موجود انبار و سیستم تولید سروکار دارد که تمام این ماژول‌ها در یک نرم افزار حسابداری صنعتی تعبیه شده است و یک حسابدار ملزم به کسب دانش از نرم افزارهای حسابداری مختلف است تا با توجه به نیاز سازمان بتواند بهترین نرم افزار حسابداری را انتخاب کند.
نرم افزار حسابداری صنعتی پارسان که برای صنایع و واحدهای تولیدی طراحی شده است گزینه‌ای کارا است که با قابلیت تحت وب، همزمان امکان استفاده از دیگر ماژول‌های حسابداری مالی، مدیریت، دولتی و غیره را به شما می‌دهد.
کلام آخر
به دلیل اهمیت واحد حسابداری و مالی در سازمان در این مقاله به بررسی اختصاصی حسابداری صنعتی به عنوان یکی از شاخه‌های علم حسابداری پرداختیم.
همانطور که گفتیم حسابداری صنعتی مناسب برای واحدهای تولیدی و صنایع بزرگی است که با تهیه گزارش‌های دورن سازمان و برون‌سازمانی سروکار دارند. گزارشات حسابداری هزینه‌ها (حسابداری صنعتی) با هدف برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برای آینده سازمان تولید می‌شوند و در محاسبه ضایعات، هزینه‌یابی و محاسبه بهای تمام شده محصولات کمک کننده هستند.
