ارزیابی عملکرد چیست؟ شاخص‌های ارزیابی عملکرد کارکنان چیست؟ سنجش عملکرد چه تاثیری بر بهره‌وری سازمان دارد؟ این موارد نمونه سوالاتی است که در فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان اهمیت بسزایی دارد. سنجش عملکرد یکی از چالشی‌ترین وظایف حوزه منابع انسانی در سازمان است که نتایج آن تاثیر مستقیمی بر شناسایی توانایی کارکنان و همسویی آنها با اهداف سازمان دارد.
در این مقاله نگاهی کلی به چک لیست ارزیابی عملکرد کارکنان می‌کنیم و از شاخص‌های ارزیابی عملکرد در سازمان و روش‌های سنجش کارکنان صحبت می‌کنیم.
ارزیابی عملکرد کارکنان چیست؟
فرآیند ارزیابی عملکرد کارکنان بطور سیستماتیک کیفیت، کارایی و اثربخشی کار کارکنان در راستای اهداف سازمان را اندازه‌گیری می‌کند. تحلیل ارزیابی عملکرد کارکنان منجر به بهبود عملکرد فردی و سازمانی، افزایش انگیزه، شناسایی نیازهای آموزشی و توسعه‌ای و ارتقای بهره‌وری خواهد شد.
عوامل موثر در سنجش عملکرد
در ارزیابی عملکرد کارکنان مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی دخیل هستند که بر کیفیت فرایند سنجش تاثیرگذار هستند. به طور کلی عوامل دخیل در سنجش کارکنان به چند دسته زیر طبقه‌بندی می‌شوند:
فردی
- توانایی‌ها، دانش، مهارت و شایستگی‌های کارکنان
- علاقه، انگیزه درونی و تعهد به اهداف سازمان
- سابقه و تجربه کاری
- نوآوری و خلاقیت در حل مسائل
- میزان تعامل، مسئولیت‌پذیری و رفتار حرفه‌ای کارکنان
عوامل مربوط به محیط کاری
- فرهنگ حاکم بر سازمان
- روابط و تعامل مثبت یا منفی میان کارکنان
- راهنمایی، نظارت و پشتیبانی مدیران
- منابع، ابزارها، فناوری و امکانات در دسترس
- فرآیندها و رویه‌های تعریف شده در سازمان
سازمانی
- تطبیق اهداف سازمانی با اهداف فردی
- استراتژی‌ها و برنامه‌های توسعه شغلی
- نحوه مدیریت مزایا، پاداش وارتقاء شغلی که منجر به افزایش انگیزه می‌شود
- تغییرات اقتصادی و شرایط موثر بر عملکرد کارکنان
ابزارها و روش‌های ارزیابی
- شاخص‌های ارزیابی عمکلرد کارکنان و استانداردهای مورد انتظار
- انتخاب روش‌های سنجش، مناسب با ماهیت شغلی
- استفاده از نرم افزارهای ارزیابی عملکرد که دقت و کارایی را افزایش می‌دهد
- بازخوردهای موثر
عوامل روانشناختی و اجتماعی
- باور و ادراک کارکنان از فرایند و نتایج ارزیابی
- فشار کاری و محیطی موثر بر عملکرد کارکنان
- ارتباط بین عملکرد و پارداش
- ایجاد تعادل بین کار و زندگی شخصی کارکنان
مراحل و نحوه ارزیابی عملکرد کارکنان
سیستم سنجش کارکنان شامل طی مراحلی در سازمان است تا به بهترین شکل انجام شود و نتیجه دهد. نحوه سنجش کارکنان در سازمان شامل مراحل زیر است:
- تعیین و تعریف اهداف شفاف و قابل اندازه‌گیری و شناسایی شاخص‌های کلیدی عملکرد مرتبط با وظایف شغلی
- جمع‌آوری داده‌های مرتبط با وظایف شغلی کارکنان از طریق مشاهده و نظارت مستقیم، بررسی گزارش‌های کاری و خودارزیابی
- تحلیل داده‌ها براساس معیارهای تعیین شده و استفاده از ابزارها و مدلهای ارزیابی عملکرد کارکنان مانند مدل 360 درجه یا ماتریس SWOT
- شناسایی نقاط قوت و ضعف کارکنان و ارائه بازخورد مناسب به آنها
- تعیین اهداف و وظایف جدید و طراحی برنامه‌های آموزشی و توسعه مهارت کارکنان
اهداف ارزیابی عملکرد
سنجش عملکرد کارکنان سازمان یکی از چالشی‌ترین فرایندها در مدیریت منابع انسانی است. تحلیل ارزیابی عملکرد کارکنان با دو دسته هدف اصلی در سازمان انجام می‌شود:
اهداف فردی: سنجش عملکرد به کارکنان کمک می‌کند تا خودارزیابی داشته باشند و با بهبود عملکرد خود به اهداف شغلی دست یابند.
- توسعه مهارت و شایستگی‌های فردی جهت دستیابی به پیشرفت‌های شغلی
- شناسایی نقاط قوت و ضعف و افزایش مهارت‌های لازم
- شناسایی افراد با شایستگی‌های لازم برای پیشرفت در فرصت‌های شغلی
هدف‌های سازمانی : چک لیست ارزیابی عملکرد کارکنان به سازمان‌ها کمک می‌کند تا به اهداف کلی سازمان دست یابند و شامل موارد زیر می‌شود:
- شناسایی و بکارگیری کارکنان با عملکرد بالا و در نتیجه افزایش بهره‌وری در سازمان
- شناسایی و کنار گذاشتن کارکنانی با انگیزه و عملکرد پایین و کاهش هزینه‌ها
- بهبود رضایت مشتریان به کمک کارکنانی با عملکرد بالا
روش‌های ارزیابی عملکرد
روش‌های مختلفی برای سنجش کارکنان وجود دارد که انتخاب بهترین روش ارزیابی کارکنان به اندازه سازمان، فرهنگ و اهداف سازمان بستگی دارد. در ادامه پنج مدلهای ارزیابی عملکرد کارکنان را معرفی خواهیم کرد:
- ارزیابی مبتنی بر هدف (MBO)
در روش مدیریت بر مبنای هدف، کارکنان و مدیران بصورت مشترک اهداف و انتظارات کاری را تعیین می‌کنند و به‌طور دوره‌ای اهداف را بررسی می‌کنند تا زمینه‌های بهبود کارکنان مشخص شود.
- مدل 360 درجه
روش 360 درجه، بازخورد را از کارمند، همکاران، مدیران و حتی مشتریان دریافت می‌کند و مدیران با داده‌های بدست آمده عملکرد کارکنان را می‌سنجد.
- ارزیابی همتا
ارزیابی همتا بر بازخورد همکاران برای سنجش عملکرد کارمند تاکید دارد. در این روش معمولا اعضای تیمی که همکاری نزدیک با کارمند داردند و نقاط قوت و ضعف او را می‌شناسند، بازخوردهای خود را ارائه می‌دهند.
- مقیاس رتبه‌بندی رفتاری
همانطور که از نام این روش پیداست، با مجموعه استانداردهای از پیش‌تعیین شده، عملکرد کارمند سنجیده و رتبه‌بندی می‌شود.
- روش ارزیابی ثبت وقایع حساس
دستاوردهای کلیدی کارمند در طول دوره زمانی مشخص ثبت ومستندسازی می‌شود و بررسی این دستاوردها معیاری برای سنجش عملکرد کارمند درنظر گرفته می‌شود.
مقایسه مزایا و معایب انواع ارزیابی عملکرد کارکنان
| مدلهای ارزیابی عملکرد کارکنان | مزایا | معایب |
| ارزیابی مبتنی بر هدف (MBO)
|
|
|
| مدل 360 درجه
|
|
|
| ارزیابی همتا
|
|
|
| مقیاس رتبه‌بندی رفتاری
|
|
|
| روش ارزیابی ثبت وقایع حساس
|
|
|
فرم ارزیابی عملکرد کارکنان
یک فرم ارزیابی عملکرد مناسب ابزاری برای جمع آوری اطلاعات ارزشمند را در اختیار مدیران منابع انسانی قرار می‌دهد.
فرم ارزیابی عملکرد کارکنان (word)
نمونه فرم ارزیابی عملکرد کارکنان (Excel)
فرم ارزیابی عملکرد کارکنان (PDF)
انواع شاخص‌های ارزیابی عملکرد
شاخص‌های ارزیابی عملکرد معیارهایی برای سنجش میزان تحقق اهداف سازمانی و عملکرد کارکنان است و بسته به نوع سازمان، شغل و اهداف سازمانی شاخص‌های ارزیابی عملکرد کارکنان متفاوت است.
- شاخص بهره‌وری
این شاخص شامل (نسبت تولید و خدمات به منابع مصرفی، مدت زمان صرف شده برای انجام وظایف، تعداد وظایف تکمیل شده در یک دوره زمانی مشخص و بررسی کیفیت کار بلحاظ خطاها و بازخورد مشتری است)
- شاخص‌های کیفی
شاخص کیفی ارزیابی عملکرد گزینه‌های (میزان رضایت مشتری از خدمات و محصولات، کیفیت تحویل کارها در زمان مشخص، نوآوری و خلاقیت و پیشرفت مستمر در عملکرد) را درنظر می‌گیرد
- شاخص مالی
کاهش و صرفه‌جویی در هزینه‌ها بدون کاهش کیفیت کار، دستیابی به اهداف فروش و ارزش افزوده ایجاد شده توسط کارمند توسط شاخص مالی در ارزیابی کارکنان سنجیده می‌شود 
- رفتاری
شاخص رفتاری (میزان تعهد و مسئولیت‌پذیری سازمانی، توانایی کار در تیم، انعطاف‌پذیری و سازگاری با تغییرات و وقت‌شناسی در محیط کار) را ارزیابی می‌کند
- توسعه‌ای
ارتقا شغلی و افزایش مسئولیت‌ها، یادگیری مهارت‌های جدید و دستیابی به اهداف کوتاه مدت و بلندمدت شخصی و سازمانی
- نوآوری
ارائه ایده‌های جدید و نوآورانه، میزان مشارکت کارکنان در پروژه‌های نوآورانه و اثرگذاری ایده‌های جدید
- شاخص رضایت کارکنان
رضایت شغلی کارکنان، ارزیابی توازن بین زندگی شخصی و حرفه‌ای، میزان مشارکت و درگیری کارکنان در فعالیت‌های سازمانی و انگیزه کاری
- عملکرد گروهی
توانایی تیم در همکاری و رسیدن به اهداف، نحوه توزیع وظایف میان اعضای تیم و ارزیابی روحیه و رضایت اعضای تیم از همکاری
ویژگی‌های یک شاخص ارزیابی عملکرد خوب
قابل اندازه‌گیری : شاخص ارزیابی عملکرد باید دقیق و قابل سنجش باشد
شفافیت : کارکنان باید از معیارهای سنجش و نحوه محاسبه آن آگاه باشند
ارتباط با اهداف سازمانی : شاخص باید با اهداف کلی سازمان مرتبط باشد
قابیلت مقایسه : قابلیت مقایسه عملکرد در دوره‌های زمانی مختلف و افراد مختلف
