دموراژ و دیسپچ دو مفهوم مرتبط با هم در حمل و نقل دریایی و مبادلات بازرگانی خارجی است. هر دو اصطلاح با مفهوم زمان و هزینه سروکار دارند. دموراژ، هزینه تاخیر در تخلیه یا بارگیری کالا از کشتی در موعد تعیین شده است و دیسپچ، هزینه تخلیه یا بارگیری پیش از موعد تعیین شده است.
با توجه به اهمیت هزینه و زمان در حمل و نقل‌های بین‌المللی خصوصا حمل دریایی کالا، در این مقاله به بررسی مفاهیم دموراژ و دیسپچ و تفاوت‌های این دو با هم می‌پردازیم.
دموراژ چیست؟ Demurrage
دموراژ یا حق توقف هزینه‌ای است که در صورت تاخیر در تخلیه یا بارگیری کشتی، صاحب کالا به شرکت‌های حمل و نقل باید بپردازد.
در قراردادهای حمل و نقل دریایی، مدت زمان مشخصی که می‌توان کانتینر را در مقصد تخلیه یا بارگیری کرد تعیین می‌شود.چنانچه صاحب کالا در زمان تعیین شده در قرارداد نتواند تخلیه یا بارگیری را انجام دهد، دموراژ یا هزینه حق توقف به شرکت حمل و نقل می‌پردازد.
دموراژ می‌تواند هزینه زیادی برای صاحب کالا داشته باشد. میزان حق توقف به عوامل مختلفی بستگی دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
عوامل موثر بر میزان حق توقف (دموراژ)
- نوع کالا
نوع کالای وارداتی یا صادراتی یکی از عوامل موثر بر هزینه دموراژ است. هزینه حق توقف کالاهای فله، خطرناک و سفارشی نسبت به کالاهای عادی بیشتر است. - ابعاد کانتینر
هرچه ابعاد و اندازه کانتینر بزرگتر باشد هزینه دموراژ بیشتر خواهد بود - مدت زمان تاخیر
مدت زمات تاخیر بارگیری یا تخلیه، تاثیرگذارترین عامل در هزینه دموراژ است. هرچقدر مدت زمان تاخیر بیشتر باشد، هزینه حق توقف بیشتر خواهد بود. - قوانین و مقررات کشور مبدا
هر کشوری قوانین و مقرراتی خاصی برای هزینه دموراژ وضع کرده است که در بعضی کشورها قوانین پرداخت حق توقف بسیار سختگیرانه و بیشتر است.
انواع دموراژ در حمل و نقل
دموراژ انواع مختلفی دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند
- دموراژ کانتینر
وقتی در بازه زمانی توافق شده، کانتینر به شرکت حمل و نقل برگردانده نشود، دموراژ کانتینر اتفاق می‌افتد و صاحب کالا باید هزینه حق توقف کانتینر را به شرکت حمل و نقل بپردازد. - دموراژ کشتی
حق توقف یا دموراژ کشتی زمانی اتفاق می‌افتد که یک کشتی در بندر بیش از زمان توافق شده توقف داشته باشد. توقف بیش از اندازه کشتی تاثیر منفی در انجام تعهدات شرکت کشتیرانی دارد و به همان میزان هزینه و خسارت دموراژ بیشتر می‌شود. - دموراژ پایانه
چنانچه محموله در بازه زمانی مشخص شده از پایانه خارج نشود، بر توانایی اپراتور ترمینال در مدیریت عملیات تاثیر منفی گذاشته و دموراژ پایانه اتفاق می‌افتد. - دموراژ ریلی
وقتی واگن‌های ریلی در بازه زمانی تعیین شده تخلیه نشود، دموراژ ریلی اتفاق می‌افتد.
روش‌های کاهش هزینه دموراژ
- قبل از بستن قرارداد حمل با کشتی، مدت زمان بارگیری، تخلیه و میزان حق توقف به دقت بررسی شود.
- اگر در تخلیه یا بارگیری کانتینر توقف و تاخیر باشد، علت دقیق تاخیر به شرکت حمل و نقل اطلاع داده شود.
- حتی‌الامکان کانتینر یا کشتی در وقت تعیین شده بارگیری یا تخلیه شود.
- اسناد ترخیص کالا را از قبل جمع‌آوری و آماده کنید. با این کار فرآیند ترخیص کالا از گمرک سریع‌تر و آسان انجام می‌شود و می‌توانید کانتینر را به موقع به شرکت حمل و نقل تحویل دهید.
فری تایم Free Time
مفهوم فری تایم ارتباط مستقیمی با دمواژ و دیسپچ دارد. هنگام عقد قرارداد حمل و نقل دریایی و حمل با کشتی، زمان مشخصی توسط شرکت کشتیرانی تعیین می‌شود که فری تایم (Free Time) نامیده می‌شود. شرکت کشتیرانی زمان مشخصی را تعیین می‌کند که صاحب کالا می‌تواند کانتینر را بدون پرداخت جریمه دیرکرد در اختیار داشته باشد. معمولا دو زمان مختلف برای فری‌تایم تعیین می
- فری‌تایم در مبدا: محدوده زمانی که کانتیر خالی را از محوطه تحویل می‌گیرید تا زمانی که کنتینر پر را تحویل می‌دهید.
- فری تایم مقصد : از زمانی که کانتینر پر را تحویل می‌گیرید تا زمان انتقال کانتینر خالی به محوطه کانتینرها را فری تایم مقصد می‌گویند.
چه زمان‌هایی شامل پرداخت حق توقف یا دموراژ نمی‌شود؟
یک سری عوامل در تعیین مدت زمان دموراژ محاسبه نمی‌شوند که در قرارداد با عنوان و اسامی مختلفی ذکر می‌شوند. در زیر به چند مورد ازین عوامل یا شرایط اشاره می‌کنیم
- WEATHER WORKINGDAY OF 24 CONSEQUTVE HOURS
(24 ساعت کاری ممتد در هوای مناسب یعنی زمان تخلیه یا بارگیری کالا اگر روز کاری در وضعیت جوی نامناسبی قرار گیرد، مشمول هزینه دموراژ نمی‌شود.) - FHEX & SHEX
( این دو اصطلاح به این معنا است که روزهای تعطیل در مدت زمان دموراژ محاسبه نمی‌شود) - IF USES ACTUAL TIME USED TO COUNT
( اگر در روزهای تعطیل از کانتینر استفاده کنید، تنها ساعاتی از روز در هزینه دموراژ محسبه می‌شود)
دیسپچ چیست؟ (Dispatch)
دیسچ برعکس دموراژ تعریف می‌شود. اگر کانتینر اجاره‌ای را زودتر از موعد تعیین شده در قرارداد به شرکت حمل و نقل تحویل دهید، دیسپچ اتفاق می‌افتد. دیسپچ به این معنا است که صاحب کالا در ازای تحویل زودتر از موعد کانتینر از شرکت حمل و نقل پاداش دریافت می‌کند. میزان پاداش در قرارداد تعیین می‌شود.
اهمیت دیسپچ در صادرات و واردات
تجارت بین‌الملل یک پروسه پیچیده و زمان‌بر است که دشواری‌های خاصی دارد. در این فرآیند که مراحل مختلفی برای صادارت یا واردات کالا طی می‌شود تا به مرحله ترخیص کالا از گمرک برسد، صرفه‌جویی در زمان و هزینه برای تجار و بازرگانان بسیار مهم است و هرچقدر این فرآیند ترخیص کالای وارداتی زودتر انجام شود، سود بیشتری از واردات نسیب صاحب کالا خواهد شد. در نتیجه فرآیند دیسپچ در بازرگانی برای صرفه‌جویی در زمان و ترخیص پیش از موعد کالا از گمرک اهمیت ویژه ای دارد.
تفاوت دموراژ و دیسپچ
تا اینجا ما با دو مفهوم دموراژ و دیسپچ و اهمیت آنها در بازرگانی خارجی و بین‌الملل آشنا شدیم. در یک نگاه کلی دموراژ جریمه و هزینه دیرکرد تحویل کانتینر به شرکت حمل و نقل است و دیسپچ نوعی پاداش در ازای تحویل زود هنگام کالا است.
کلام آخر
تجارت بین‌المللی یک فرآیند پیچیده است است که آشنایی با مراحل و مفاهیم مختلف این فرآیند لازمه انجام درست و به موقع آن است. دموراژ و دیسپچ دو مفهوم مهم در صادرات و واردات کالا هستند که باعث صرف هزینه و زمان اضافی یا بلعکس، صرفه‌جویی در هزینه تجارت و ترخیص کالا می‌شوند.
سیستم واردات و صادرات پارسان با آگاهی بخشی و پوشش تمامی مراحل و فرآیند تجارت بین‌المللی شامل انواع قراردادها، انواع فرآیندهای حمل، مدیریت بیمه، بازرسی و ترخیص کالا و غیره به اشخاص و شرکت‌ها کمک می‌کند که در طی پروسه واردات و صاردات کالا مشمول هزینه‌های اضافی دموراژ نشوند و با انجام به موقع یا پیش از موعد بارگیری یا تخلیه کالای خود از گمرک از پاداش دیسپچ بهرمند شوند.
