تخصیص ارز وارداتی؛ مراحل، انواع ارز و نکات مهم در واردات رسمی کالا

چرا تخصیص ارز مرحله‌ای مهم در واردات رسمی کالا به حساب می‌آید؟

واردات رسمی کالا بدون تخصیص ارز ممکن نیست. فرایند تخصیص ارز وارداتی به واردکنندگان این امکان را می‌دهد که منابع مالی خود را به‌صورت قانونی و کنترل‌شده از طریق سیستم بانکی کشور برای پرداخت به فروشندگان خارجی استفاده کنند. این فرآیند نه‌تنها باعث شفافیت مالی می‌شود، بلکه به کنترل خروج ارز از کشور نیز کمک می‌کند.

تخصیص ارز وارداتی چیست؟

تخصیص ارز وارداتی فرآیندی است که طی آن واردکننده، با ثبت سفارش و ارائه مدارک لازم، از بانک عامل و بانک مرکزی درخواست می‌کند تا برای تأمین مالی خرید خارجی او ارز تخصیص داده شود. این ارز می‌تواند نیمایی یا دولتی باشد.

هدف از تخصیص ارز در واردات کالا چیست؟

هدف اصلی این فرآیند، ساماندهی به خریدهای خارجی، اطمینان از شفافیت مالی، جلوگیری از قاچاق و خروج غیرقانونی ارز، و حمایت از واردات کالاهای ضروری و موردنیاز کشور است. اهمیت و هدف از تخصیص ارز را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:

• حمایت از تولید داخلی

دولت با تخصیص ارز به واردات مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز تولیدکنندگان داخلی را حمایت کرده تا با هزینه کمتری به  تولید داخلی بپردازند و قیمت تمام شده محصول کاهش یابد.

• تامین نیازهای اساسی کشور

با تخصیص ارز به نیازهای اساسی ماندد غذا و دارو، به تامین نیازهای ضروری جامعه کمک می‌شود.

• کنترل بازار

دولت با ابزار تخصیص ارز می‌تواند بر بازار کالا و خدمات نظارت کند و از افزایش ناگهانی قیمت‌ها جلوگیری کند.

• تعادل در تراز تجاری

تخصیص ارز به واردات کالاهای اساسی به ایجاد تعادل در تراز تجاری کشور می‌انجامد.

مراحل تخصیص ارز برای واردات

ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت

ثبت نام در سامانه جامع تجارت و اخذ مجوز واردات اولین گام از مراحل ثبت سفارش و تخصیص ارز وارداتی است. در این مرحله واردکننده اطلاعات مربوط به کالا، کشور مبدا، ارزش کالا، نوع ارز و سایر جزئیات وارداتی را در سامانه جامع تجارت  ثبت می‌کند.

بررسی مدارک و تایید پروفرما

پس از ثبت در سامانه تجارت،  اطلاعات و مدارک مربوطه توسط سازمان‌های ذی‌ربط بررسی و مجوز صادر می‌شود. که این مجوز به منزله اجازه رسمی برای واردات کالا به کشور است.

انتخاب بانک عامل

وارد کننده پس از دریافت مجوز واردات باید یک بانک عامل را انتخاب کند تا به عنوان واسط بین واردکننده و بانک مرکزی عمل کند. این بانک عملیات مربوط به تخصیص ارز وارداتی را انجام میدهد. بانک عامل برحسب معیارهایی مانند سابقه فعالیت در حوزه تجارت، میزان کارمزدهای دریافتی و سرعت انجام کار توسط واردکننده انتخاب می‌شود.

درخواست تخصیص ارز به بانک عامل

واردکننده پس از انتخاب بانک عامل درخواست تخصیص ارز وارداتی را به همراه پروفرما فروشنده خارجی به بانک ارائه می‌دهد. پس از بررسی‌ها لازم توسط بانک عامل، درخواست تخصیص ارز  به بانک مرکزی ارجاع داده می‌‌شود.

صدور کد تخصیص ارز و دریافت حواله ارزی

پس از ارسال درخواست از بانک عامل به بانک مرکزی، واردکننده باید منتظر تخصیص ارز توسط بانک مرکزی باشد.  معولا بر اساس نوع کالا، حجم تقاضا و سیاست‌های ارزی دولت انتظار برای تخصیص ارزی بین 30 تا 60 روز به طول می‌انجامد. در صورت تأیید نهایی، بانک مرکزی کد تخصیص ارز را صادر می‌کند. سپس بانک عامل اقدام به صدور حواله ارزی می‌نماید تا وجه به حساب فروشنده خارجی واریز شود.

انواع ارز در واردات

ارز نیمایی :

ارز نیمایی توسط دولت و از طریق سامانه یکپارچه معاملات ارزی (سامانه نیما) ارائه می‌شود و عمدتا برای واردات مواد  اولیه ، تجهیزات و کالاهای مصرفی مجاز استفاده می‌شود.

ارز ترجیحی :

نوعی از ارز وارداتی که با نرخ ثابت یارانه‌ای (4200 تومان) برا ی واردات کالاهای اساسی مثل گندم، دارو یا نهاده‌های دامی ارائه می‌شود.

ارز حاصل از صادارت :

صادرکننده‌گان می‌توانند با ارز حاصل از فروش کالاهای خود، کالاهای دیگر را وارد کنند یا به واردکننده‌های دیگر بدهند.

ارز آزاد :

ارز آزاد همانطور که از نامش پیداست در بازار آزاد معامله می‌شود و نرخ آن تحت تاثیر عرضه و تقاضا است.

ارز دولتی :

این ارز با نرخی پایین‌تر از بازار برای تامین نیازهای اساسی و ضروری مانند واردات کالاهای اساسی، دارو، درمان، تحصیل و غیره ارائه می‌شود.

تفاوت ارز نیمایی با ارز دولتی

ارز نیمایی از طریق سامانه نیما و با نرخ شناور مدیریت‌شده تخصیص می‌یابد و بیشتر برای واردات کالاهای غیراساسی به کار می‌رود. در مقابل، ارز دولتی یا ترجیحی با نرخ ثابت و پایین‌تر از ارز نیمایی برای واردات کالاهای اساسی تخصیص داده می‌شود.

جدول مقایسه ارز نیمایی و ارز دولتی

نحوه انتخاب نوع ارز در زمان ثبت سفارش

وارد کننده هنگام ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت بسته به نوع کالا یا گروه کالایی مد نظر خود می‌تواند نوع ارز (نیمایی یا دولتی) را انتخاب کند.

گروه‌بندی کالای وارداتی برای تخصیص ارز

گروه‌های ارزی کالا: از گروه ۱ تا ۲۳

کالاهای وارداتی بر اساس اولویت مصرف و ضرورت به ۲۳ گروه تقسیم شده‌اند. گروه‌های اولیه شامل کالاهای اساسی مثل دارو، گندم و روغن هستند و در اولویت تخصیص ارز قرار دارند.

چهار گروه کالایی مهم که ارز دولتی به آنها تعلق می‌گیرد به شرح زیر است:

• گروه کالایی شماره یک

کالاهای گروه شماره یک شامل تمام کالاهای اساسی است که توسط وزارت ثمت تعیین شده و ارز دولتی به آنها تخصیص داده می‌شود.  نرخ رسمی برای این کالاها 4200 تومان به ازای هر یورو است که ارز مورد نیاز این کالاها از محل فروش درآمدهای نفتی تامین می‌شود.

• گروه کالایی شماره دو

کالاهای مربوط به مواد اولیه واسطه‌ای و سرمایه‌ای که به تایید وزارت صنایع رسیده باشند در گروه کالایی شماره دو قرار می‌گیرند. ارز وارداتی مربوط به این کالاها از محل صادرات محصولات پتروشیمی، فولاد و مواد معدنی تامین می‌شود.

• گروه کالایی شماره سه

تمام کالاهای مصرفی که برای ورادات آنها الزامی به خرید ارز نیمایی وجود ندارد در گروه کالایی شماره سه قرار می‌گیرند. بلحاظ عملیاتی این گروه تفاوت چندانی با گروه کالایی شماره دو ندارد.

• گروه کالایی شماره چهار

تمام کالاهایی که به لحاظ قانونی و شرعی ورود آنها به کشور حرام است در این دسته و گروه قرار می‌گیرند. ارز وارداتی به این گروه تعلق نمی‌گیرد.

ملاک‌های قرارگیری کالاها در هر گروه

میزان نیاز کشور، ماهیت مصرف، قابلیت تولید داخلی و استراتژیک بودن کالاها از جمله ملاک‌های گروه‌بندی هستند.

نقش بانک عامل و بانک مرکزی

در فرآیند تخصیص ار ز وارداتی بانک عامل و بانک مرکزی هرکدام وظایف مکملی را ایفا می‌کنند. بطور کلی بانک عامل وظیفه بررسی مدارک و ارائه درخواست تخصیص ارز به بانک مرکزی را دارد و بانک مرکزی وظیه تخصیص ارز را دارد.

بانک عامل چه وظایفی در تخصیص ارز دارد؟

بانک عامل نقش واسطه بین واردکننده و بانک مرکزی را ایفا می‌کند. وظیفه بانک عامل بررسی مدارک، اعتبارسنجی مشتری، صدور حواله ارزی و پیگیری فرآیند تخصیص ارز است.

فرآیند بررسی درخواست ارز در بانک مرکزی

پس ارائه در خواست تخصیص ارز وارداتی توسط بانک عامل به بانک مرکزی، بانک مرکزی با بررسی مستندات دریافتی از بانک عامل و تطابق با سیاست‌های ارزی، در نهایت تصمیم به تخصیص یا رد درخواست واردکننده می‌گیرد.

خطاها و موانع رایج در تخصیص ارز

اشتباه در ثبت پروفرما یا ثبت سفارش

اشتباه در مشخصات فنی کالا، نام فروشنده یا عدم تطابق بین پروفرما و سفارش ثبت‌شده می‌تواند منجر به در تخصیص ارز شود.

عدم مطابقت نوع ارز با گروه کالایی

در صورتی که نوع ارز انتخابی (مثلاً ارز نیمایی) با گروه کالای وارداتی تطابق نداشته باشد، درخواست تخصیص ارز رد خواهد شد.

تحریم‌ها

تحریم‌های بین‌المللی در سال‌های اخیر که ایران با آن مواجه بوده است محدودیت دیگری در تخصیص ارز وارداتی محسوب می‌شود.

کاهش درآمدهای نفتی

یکی دیگر از موانع بر سر راه تخصیص ارز وارداتی مربوط به کاهش درآمد نفتی ایران و تاثیر منفی آن بر روی تخصیص ارز وارداتی است.

سوالات پرتکرار درباره تخصیص ارز وارداتی (FAQ)

آیا بدون ثبت سفارش می‌توان درخواست تخصیص ارز داد؟
خیر. ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت اولین و ضروری‌ترین گام برای تخصیص ارز وارداتی است.

تفاوت حواله ارزی با اعتبار اسنادی (LC) در تخصیص ارز چیست؟
حواله ارزی نوعی انتقال مستقیم وجه به حساب فروشنده است، در حالی که اعتبار اسنادی (LC) نوعی تضمین بانکی برای پرداخت به فروشنده پس از تحقق شرایط خاص است.

در صورت رد تخصیص ارز، چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
می‌توان ایرادات اعلام‌شده را برطرف و مدارک اصلاح‌شده را مجدداً از طریق بانک عامل ارسال کرد.

تخصیص ارز در مناطق آزاد چگونه انجام می‌شود؟
در مناطق آزاد، فرآیند تخصیص ارز ساده‌تر است و معمولاً با مجوزهای خاص صورت می‌گیرد، ولی همچنان نیازمند ثبت سفارش و رعایت ضوابط ارزی کشور است.